Kon Tum – vùng đất Tây Nguyên hùng vĩ, không chỉ nổi tiếng bởi những cánh rừng đại ngàn, tiếng cồng chiêng ngân vang mà còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc. Trong đó, ghè rượu cổ là một biểu tượng mang đậm bản sắc của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây, đặc biệt là các dân tộc Ba Na, Xơ Đăng, Giẻ Triêng... Ghè rượu không chỉ là một vật dụng, mà còn là “linh hồn” của lễ hội, là nơi kết nối con người với cộng đồng, với tổ tiên và thần linh.
Những chiếc ghè khá cổ của một nghệ nhân đã sưu tầm tại Kon Tum.
1. Ghè rượu – Vật linh trong mỗi gia đình.
Ghè là loại chum, vò bằng gốm truyền thống, được chế tác thủ công và dùng để ủ rượu cần – thức uống thiêng liêng của người Tây Nguyên. Những chiếc ghè cổ thường có tuổi đời hàng chục, thậm chí hàng trăm năm. Chúng không chỉ có giá trị về mặt sử dụng mà còn mang đậm dấu ấn tâm linh. Với đồng bào Kon Tum, ghè không đơn thuần là vật chứa, mà còn là biểu tượng của sự sung túc, uy tín và niềm tự hào của gia đình, dòng tộc.
Ghè càng cổ, hoa văn càng tinh xảo thì càng được xem là quý giá. Có những ghè truyền đời được gìn giữ cẩn thận, chỉ mang ra sử dụng trong các dịp đặc biệt như lễ cúng Giàng (trời), lễ mừng lúa mới, lễ cưới hỏi hoặc tiếp đón khách quý.
2. Rượu cần và nghi lễ cộng đồng.
Rượu cần được ủ trong ghè từ men lá rừng và gạo nếp, để càng lâu thì rượu càng thơm ngon. Khi đến mùa lễ hội, ghè được đặt trang trọng ở trung tâm nhà Rông, mọi người quây quần bên nhau, cùng uống rượu bằng ống cần, vừa uống vừa hát múa, đánh cồng chiêng. Đây không chỉ là một nghi lễ mà còn là hình ảnh của sự đoàn kết, lòng mến khách và tinh thần cộng đồng bền chặt.
Việc mời rượu từ ghè cũng là cách thể hiện lòng hiếu khách, sự tôn trọng giữa chủ nhà và khách quý. Người lớn tuổi hoặc người có vai vế thường được mời uống trước, thể hiện sự tôn kính và thứ bậc rõ ràng trong văn hóa giao tiếp truyền thống.
3. Giá trị văn hoá và bảo tồn.
Ngày nay, ghè cổ Kon Tum đang dần mai một bởi nhiều yếu tố như hiện đại hoá, gốm công nghiệp thay thế, và thói quen tiêu dùng thay đổi. Tuy nhiên, tại nhiều buôn làng, người dân vẫn trân quý và bảo vệ những chiếc ghè cổ như một phần hồn cốt của văn hóa dân tộc. Một số bảo tàng tại Kon Tum và khu vực Tây Nguyên cũng đang lưu giữ nhiều mẫu ghè quý, góp phần bảo tồn di sản văn hóa độc đáo này.
Kết luận:
Ghè rượu cổ không chỉ là vật phẩm truyền thống mà còn là biểu tượng văn hóa sâu sắc của đồng bào Kon Tum. Nó gắn bó mật thiết với đời sống tâm linh, lễ hội và cộng đồng người bản địa. Việc gìn giữ và phát huy giá trị của ghè rượu cổ chính là góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa Tây Nguyên nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.
LP Petrol
